De Bibliotheek op school verbetert de samenwerking tussen openbare bibliotheken en het onderwijs, met als doel het lezen bij leerlingen te bevorderen. Die samenwerking wordt versterkt met beleidsmatige maatregelen. Stichting Bibliotheken Midden Fryslân (SBMF) zocht echter naar een concretisering van de rol die de bibliotheek met haar kennis en materialen kan hebben in de klas, aansluitend bij de zaakvakken. Met dat doel is samen met het Lectoraat Taalgebruik en Leren van NHL Hogeschool een ontwikkel- en onderzoeksproject gestart, waarin materialen zijn ontwikkeld en getest in een kleinschalig experimenteel onderzoek.
[Dit artikel is verschenen als: Jong, Y. de, J. Rozema, H. Braam & M. Pulles (2016). Bibliotheek in de les: werken met collecties bij de zaakvakken. In: Bibliotheekblad 6, p. 42-43.]
Het project
Bij het project ‘Bibliotheek in de les’, voorzag SBMF scholen van een rijk aanbod aan leesmaterialen direct aansluitend bij thema’s waar scholen in het kader van wereldoriëntatie aan werken. Dit werd onder andere gedaan vanuit het idee dat leesmotivatie en daarmee leesvaardigheidsontwikkeling van kinderen verbetert wanneer zij meer keuze krijgen in leesmaterialen – in dit geval meer leesmaterialen naast de methode (Guthrie & Oznungor, 2002 en Guthrie et al., 2007). Naast aanbod van een bredere collectie is lezen rondom wereldoriëntatiethema’s bij uitstek geschikt om te werken aan informatievaardigheden. Thema’s kunnen bij kinderen immers allerlei interessante vragen oproepen, die ze vervolgens kunnen uitzoeken met behulp van boeken en online informatiebronnen. Ondersteuning bieden aan leerlingen bij de ontwikkeling van die informatievaardigheden is ook een van de uitgangspunten van het project.
Zeven scholen in het verzorgingsgebied van SBMF hebben deelgenomen aan het onderzoek. Drie scholen werkten als controleschool mee aan het onderzoek: zij werkten gedurende twee thema’s met de wereldoriëntatiemethode zoals ze dat gewend waren. Vier scholen namen deel als experimentschool en werkten gedurende twee thema’s aan wereldoriëntatie met het aanbod van Bibliotheek in de les. Dit aanbod bestond uit:
- Een boekencollectie, samengesteld door SBMF, bij een wereldoriëntatiethema, bestaande uit zowel een breed aanbod van informatieve boeken en tijdschriftartikelen, als fictieboeken passende bij het thema.
- Hulpkaarten voor kinderen rondom informatievaardigheden, bijvoorbeeld hulpkaarten voor informatie zoeken in boeken en op internet en voor informatie verwerken.
- Didactische kaarten voor leerkrachten met aanwijzingen en tips bij het begeleiden van leerlingen bij het zoeken en verwerken van informatie, en voor het promoten van de fictieboeken.
Resultaten
De ontwikkelingen van de leerlingen en ervaringen van zowel leerkrachten als leerlingen werden gevolgd door middel van vragenlijsten voor de leerlingen (over leesgedrag en informatievaardigheden), video-observaties in de klas op de experimentscholen tijdens het werken met de materialen en interviews met de leerkrachten na afloop van het project. Uit de resultaten blijkt geen directe toename van leesmotivatie, maar daar is ook de tijdsperiode tussen de voor- en nameting te kort voor geweest. We zagen wel een significante toename van tijdsbesteding wat betreft het lezen van boeken, kranten/tijdschriften en internetteksten door kinderen op de experimentscholen. Dit is in lijn met de resultaten van Nielen & Bus (2016). Zo’n toename kan een voorspeller zijn van een verhoging van de leesattitude.
Observaties en gesprekken lieten daarnaast zien dat zowel leerkrachten als leerlingen het aanbod van Bibliotheek in de les waardeerden. Dit bleek ook uit de Leesmonitor op een van de experimentscholen. Een leerkracht gaf aan:
“We vonden het geweldig zulke collecties op school te hebben. (…) Het is heel mooi dat je een school dat kunt bieden.”
Ook over de combinatie van fictie en non-fictie in de themacollecties waren leerkrachten enthousiast. Die variatie doet daarmee ook recht aan de verschillende lezers in een klas: de een leest graag fictie, de ander leest graag over interessante onderwerpen:
“De echte lezers pakken de leesboeken automatisch, (…) want het zijn even andere boeken. Andere kinderen niet, die pakken alleen de informatieboeken, ook onder de normale leestijd, omdat ze dat heel interessant vinden. Dus dat is verschillend.”
Ervaringen bibliotheek
Bibliotheekmedewerkers waren verantwoordelijk voor de samenstelling van themacollecties. Zij kregen een lijst aangeleverd met de verschillende wereldoriëntatiethema’s en deelonderwerpen die daarbinnen vallen. Daar werden boeken bij gezocht en waar nodig elders aangevraagd. Om voor zoveel mogelijk deelonderwerpen materiaal in de collectie op te nemen, werd een schema met dwarsverbanden gebruikt. Ook werden tijdschriften doorgekeken voor geschikte artikelen. Deze artikelen zijn toegevoegd aan de themacollecties. Vervolgens is het materiaal gelijkmatig verdeeld over de verschillende scholen en zijn de collecties uitgeleend via het uitleensysteem. De fysieke verspreiding van collecties op scholen werd geregeld door de facilitaire dienst. Het samenstellen van collecties was behoorlijk arbeidsintensief: drie medewerkers zijn hier acht dagen mee bezig geweest. De collecties hoeven echter maar één keer samengesteld te worden. Daarna kunnen de materialen, mits zorgvuldig gedocumenteerd, gemakkelijk weer bij elkaar gezocht worden. Belangrijk is dat bibliotheekmedewerkers regelmatig kijken of de collectie nog up-to-date is: sommige materialen zullen verouderd zijn en moeten uit collecties gehaald worden, terwijl nieuw materiaal juist weer toegevoegd moet worden. Sommige onderwerpen binnen de thema’s waren nogal specifiek, waardoor het soms lastig was om materiaal te vinden dat op het onderwerp aansloot.
Aanbevelingen voor bibliotheken
Het materiaal is inmiddels beschikbaar voor openbare bibliotheken als handleiding voor bibliothecarissen en materiaal voor scholen. Op basis van de bevindingen, doen we een aantal aanbevelingen voor bibliotheken:
- Maak de omvang van de collectie niet te groot, maar wel gevarieerd in typen boeken en subthema’s.
- Zorg voor een evenwichtige verhouding tussen informatieve boeken en fictieboeken: de basis is informatieve boeken (om onderzoeksvragen te beantwoorden), aangevuld met voldoende variatie aan fictie.
- De collectie moet goed aansluiten bij de wereldoriëntatiethema’s binnen methodes. Bibliothecarissen moeten dus inzicht hebben in de uitwerking van die thema’s, de leesconsulent zou daarbij een rol kunnen spelen.
- Maak in de collecties – waar mogelijk – onderscheid tussen boeken voor de middenbouw en de bovenbouw.
- Documenteer de collecties zorgvuldig per thema, zodat de collecties telkens opnieuw samengesteld kunnen worden, wanneer er vraag is vanuit scholen.
Tenslotte, een werkwijze zoals Bibliotheek in les, biedt kansen voor bibliotheken om samen te werken op het gebied van wereldoriëntatiethema’s en juist met de specifieke expertise van de bibliotheek een bijdrage te kunnen leveren aan ontwikkeling van informatievaardigheden en verbreding en verdieping van leeservaringen van kinderen. Voor scholen biedt Bibliotheek in de les ondersteuning om volgens onderzoekend leren te werken aan wereldoriëntatiethema’s, zodat kinderen nog beter voorbereid worden op de informatiemaatschappij.
Auteurs: Hilde Braam, Yke de Jong, Maaike Pulles en Jitske Rozema
Literatuur
Guthrie, J.T., L.W. Hoa, A. Wigfield, S.M. Tonks, N.M. Humenick & E. Littles (2007), Reading motivation and reading comprehension growth in the later elementary years. In: Contemporary Educational Psychology, 32, 282-313.
Guthrie, J.T., & S. Oznungor (2002), Onderwijs in betrokken lezen en leren. Vertaald en geredigeerd door: P. Filipiak & J. Christians. Onderwijs maak je samen
Interactie in de klas 